Δρ. Αλέξανδρος Κυριακίδης[1]
Στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα πρέπει να στοχεύσουν οι δράσεις της Διάσκεψης, ήτοι στη δυνατότητα εξοικείωσης των πολιτών με τις διαδικασίες της διαβούλευσης, την ορθή πληροφόρηση και συζήτηση, και την, εν τέλει, λειτουργική διαμόρφωση προτάσεων ή εισηγήσεων πολιτικών προς βελτίωση της κοινωνίας.
Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, η οποία συμφωνήθηκε τον Μάρτιο 2021 μεταξύ Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συμβουλίου, και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, φιλοδοξεί να δημιουργήσει «έναν νέο χώρο συζήτησης με τους πολίτες όπου θα εξετάζονται οι προκλήσεις και οι προτεραιότητες της Ευρώπης», εισάγοντας μία διαβουλευτική στροφή στη διαμόρφωση πολιτικών της ΕΕ. Βεβαίως η Διάσκεψη δεν θα αντικαταστήσει τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς της Ένωσης, όμως είναι ένα πρώτο βήμα στην εξοικείωση θεσμικών οργάνων και πολιτών ομού με μία περισσότερο διαβουλευτική δημοκρατική διακυβέρνηση.
Υπάρχουν δύο κύριες προκλήσεις. Πρώτον, το σύγχρονο φιλελεύθερο δημοκρατικό σύστημα είναι κατ’ αρχήν βασισμένο σε μία τυπική αποφασιστική διαδικασία της ‘κορυφής’ (κυβερνώντων) προς τη ‘βάση’ (πολίτες), με τακτή επιλογή της ‘κορυφής’ από τη ‘βάση’ μέσω παραδοσιακών εκλογικών μεθόδων (νομιμοποίηση), και με διάφορους μηχανισμούς λογοδοσίας για το διάστημα μεταξύ εκλογικών αναμετρήσεων. Συνεπώς, το θεσμικό οικοδόμημα δεν είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένο στην διοργάνωση πραγματικά αποτελεσματικής διαβούλευσης των πολιτών και οι ίδιοι οι πολίτες δεν είναι συνηθισμένοι σε μία τέτοια διαδικασία. Δεύτερον, με τους εξαιρετικά ταχείς και απαιτητικούς ρυθμούς της σημερινής εποχής, οι περισσότεροι πολίτες απλώς δεν διαθέτουν τον χρόνο ούτε και τα απαιτούμενα ‘ενεργειακά’ αποθέματα, για να ασχοληθούν με τη ορθή διερεύνηση ενός θέματος.
Στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα πρέπει να στοχεύσουν οι δράσεις της Διάσκεψης, ήτοι στη δυνατότητα εξοικείωσης των πολιτών με τις διαδικασίες της διαβούλευσης, την ορθή πληροφόρηση και συζήτηση, και την, εν τέλει, λειτουργική διαμόρφωση προτάσεων ή εισηγήσεων πολιτικών προς βελτίωση της κοινωνίας. Έμφαση πρέπει να δοθεί στη διάχυση ακριβούς και τεκμηριωμένης πληροφόρησης, δεδομένου και του φαινομένου παραπλανητικών ή ψευδών ειδήσεων στα μέσα δικτύωσης, ζήτημα καίριας σημασίας για την ορθή διεξαγωγή της διαβουλευτικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, η δημόσια συζήτηση για την πανδημία της ασθένειας Covid-19 ίσως διεξαγόταν ακριβέστερα και λειτουργικότερα εάν είχε αναδειχθεί το γεγονός ότι πολλά επιστημονικά περιοδικά υψηλού κύρους, όπως το Lancet, παρέχουν δωρεάν πρόσβαση σε όλα τα συναφή ακαδημαϊκά άρθρα, και εάν περισσότεροι πολίτες είχαν εκπαιδευτεί να λαμβάνουν μέρος της πληροφόρησης τους κατευθείαν από τέτοιες πηγές.
Σημαντικό είναι επίσης οι θεσμοί της ΕΕ να δημιουργήσουν τον απαραίτητο ‘χώρο’ και να παρέχουν τις αντίστοιχες προϋποθέσεις για μία λειτουργική διαβούλευση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μελέτη τετραετούς διάρκειας στην Ισλανδία σχετικά με τις ευεργετικές συνέπειες μειωμένων ωρών εργασίας για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των εργαζομένων και την ισορροπία εργασίας και προσωπικής ζωής, αλλά και για την παραγωγικότητά τους. Οι ευεργετικές αυτές συνέπειες και το πλεόνασμα ελεύθερου χρόνου που προκύπτει θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για ενίσχυση της συστηματικότερης ενασχόλησης με τα κοινά. Αντιστοίχως, και οι πολίτες από πλευράς τους θα πρέπει να προσανατολιστούν στις διαδικασίες της διαβούλευσης ως μία αμεσότερη, επαρκέστερη στην παρεχόμενη πληροφόρηση, και αποτελεσματικότερη στη διάδραση μεταξύ πολιτών και ληπτών αποφάσεων, διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικών.
Συνεπώς, η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης πρέπει να αποτελέσει το εφαλτήριο για τη διαβουλευτική ‘στροφή’ της ΕΕ, εξοικειώνοντας θεσμούς και πολίτες με μία περισσότερο άμεση και τακτική αλληλοδιάδραση στην επεξεργασία πολιτικών προτάσεων, βαθαίνοντας το σύγχρονο σύστημα δημοκρατικής διακυβέρνησης. Η ρηξικέλευθη φύση της Διάσκεψης δεν έγκειται στην βραχυπρόθεσμη διαμόρφωση σειράς αναθεωρήσεων των Συνθηκών ή των πολιτικών της ΕΕ, αλλά στην αρχική θεμελίωση μίας μεσο/μακροπρόθεσμης διαδικασίας που αποβλέπει να αναδιαμορφώσει τη συμμετοχική λειτουργία θεσμών και πολιτών στη δημοκρατία, προάγοντας ουσιωδώς την ποιότητα και δημοκρατικότητα της σύγχρονής διακυβέρνησης.
***Δημοσιεύθηκε αρχικά στις 29.07.2021 στα ΝΕΑ.
[1] Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).